Historia naginaty

Naginata-do jest współczesną, usportowioną odmianą szermierki japońskiej, prowadzoną przy użyciu włóczni naginata ( określanej niekiedy – choć nieco mylnie – japońską halabardą ). Dyscyplina  ta wywodzi się bezpośrednio z bojowej sztuki naginata-jutsu, stworzonej przez samurajów w średniowieczu i uprawianej, również w formie tradycyjnej, po dzień dzisiejszy.

 

Włócznia jest jednym z najstarszych rodzajów broni drzewcowej, jakimi posługiwali się wojownicy i myśliwi prawie na całym świecie. Wcześniejsze rodzaje włóczni były jednak z reguły jej lżejszymi odmianami, charakteryzującymi się dość krótkim grotem osadzonym na stosunkowo lekkim drzewcu, bronią nadającą się przede wszystkim do zadawania ran kłutych, a także do miotania na odległość. Do takich lżejszych odmian włóczni należały np. grecki oszczep, rzymskie pilium i hasta, czy bliskowschodni dziryt, a także japońska jari, którą stanowił cienki grot osadzony na długim, lecz lekkim i giętkim drągu bambusowym.

Włócznia naginata oraz wyrafinowana sztuka walki przy jej użyciu sięgają korzeniami do wieku VIII, kiedy to na wczesnośredniowiecznych polach walki w Japonii pojawił się nowy rodzaj włóczni o wydłużonym ( do ok.90 cm ) „ mieczowatym” ostrzu osadzonym na długim ( ok.150 cm ) solidnym drzewcu posiadającym często dodatkowe wzmocnienie. Nieco później wykształciła się też inna odmiana tej broni – nagamaki, o proporcjach bardziej wyrównanych (skrócone drzewce i wydłużone ostrze), która była przeznaczona do walki w skróconym dystansie, sposobami zbliżonymi do technik użycia miecza.

Długą na ponad 2 m włócznię naginata szybko doceniono jako broń niezwykle skuteczną na polach bitewnych, zwłaszcza gdy była ona stosowana przez żołnierzy walczących w formacjach pieszych (ashigaru) przeciwko nieprzyjacielskiej konnicy. Okazało się, że walorem tej włóczni jest nie tylko jej zasięg, ale i siła rażenia- umożliwiająca rozpłatanie przeciwnika ubranego w zbroję, czym naginata przewyższała inne rodzaje białej broni.

We włócznie tego typu uzbrajano więc również samurajskich wartowników, patrole oraz straż przyboczną podróżujących możnowładców. Dopiero z upływem czasu, gdy pola bitewne w Japonii zdominowała broń palna (pod koniec XVI w.), umiejętność walki włócznią straciła na militarnym znaczeniu. Przekształcono ja jednak wówczas w indywidualną bardzo skuteczną sztukę samoobrony, chętnie stosowaną przez buddyjskich mnichów-wojowników sohei, aż wreszcie- w pokojowej epoce Tokugawa- w sztukę walki przeznaczoną głównie dla kobiet.

Kobiety z rodzin samurajskich używały własnych, nieco lżejszych odmian włóczni naginata, którą w chwilach zbrojnego zagrożenia domostw, dzielnie wspomagały swych mężów ojców.

Również pod ich nieobecność, właśnie dzięki sztuce władania włócznią, kobiety były zdolne do samodzielnej obrony domu i domowników, dobytku i czci własnej.

Ze względu na długi zasięg włóczni naginata , ale przede wszystkim dzięki mistrzostwu osiąganemu w sztuce posługiwania się tą bronią , kobiety- choć z natury słabsze- były w stanie utrzymywać męskich napastników w bezpiecznym dystansie. Młode dziewczęta wychodząc za mąż otrzymywały w posagu włócznię za złoconymi drzewcami.

Techniki władania włócznią naginata zawierają cięcia , smagnięcia, pchnięcia, blokowania, parowanie ciosów oraz zasłony. Cechą tych technik jest ich symetryczność, która polega na wykonywaniu identycznych technik po obu stronach ciała, co też- poza walorem zwiekszonej skuteczności- znakomicie poprawia zmysł równowagi osoby ćwiczącej się w tej sztuce walki. Ataki naginata wykonywane być mogą zarówno ostrzem włóczni, jak i tylcem jej drzewca uzbrojonego w ostrze, okute metalem zakończenie, zwane ishizuki.

Do najbardziej znanych postaci z licznego grona mistrzów naginata należeli samuraje Gochin no Tajima i Saito Musashi-bo Benkei.

W średniowiecznej Japonii rozwinęło się wiele oryginalnych szkół władania tym rodzajem broni. Ich popularność dorównywała, a czasami nawet przewyższała popularność szkół kenjutsu- czyli władania mieczem.

 

 Naginata w czasach współczesnych

Do naszych czasów przetrwało tylko kilkanaście tradycyjnych szkół naginata-jutsu. Do najbardziej spośród nich znanych należą Tendo Ryu, Jiki-shinkage Ryu, Toda-ha Buko Ryu, Katori shinto Ryu i Higo Koryu. W szkołach tych nie ma jednak rywalizacji sportowej. Prowadzone są tam jedynie ćwiczenia i organizowane pokazy polegające na wiernym odtwarzaniu tradycyjnych form tzw. koryu kata. Szkoły te zachowały również techniki walki włócznią naginata przeciwko innym rodzajom broni, takim jak miecze (długi daito i krótki shoto), włócznia yari, sztylet tanto, czy sierp bojowy kusari-gama..

Współczesną organizacją zrzeszającą klasyczne style Naginata-jutsu jest Shin Getsu Kai. Style te są uprawiane głównie w Japonii, choć stowarzyszenie to przeprowadza również pokazy w wielu miejscach na świecie oraz seminaria dla osób zainteresowanych.

W oparciu o dawne bojowe i śmiercionośne techniki, nauczane w tradycyjnych szkołach naginata- jutsu, opracowano również nowoczesną bezpieczną dyscyplinę sportową naginata- do. We współczesnej naginata- do, z japońska zwanej Atarashi Naginata, istnieją dwa typy konkurencji sportowej. Jedna z nich , zwana Engi- polega na wykonywaniu ustalonych form kata (8 form), przy użyciu dębowego drzewca i takiego ostrza- przy czym cięcia i pchnięcia są zadawane w bezpiecznej odległości od ciała partnera.. Oceniana jest dynamika, duch i precyzja odtwarzania tradycyjnych form bojowych.

Druga z konkurencji, zwana Shiai- polega na realnej walce, w której przeciwnicy atakują się nawzajem, używając specjalnej, bezpiecznej broni. Cięcia i pchnięcia mogą być zadawane jedynie w strefy chronione protektorami, w które zawodnicy są ubrani. Na komplet takich protektorów (podobnych dostosowanych w szermierce mieczem- kendo), składają się maska men, rękawice kote, napierśnik do oraz dodatkowo nagolenniki sune-ate. Podczas walk tych zawodnicy używają włóczni długich na 215-225 cm, ważących 650 g, których drzewce sporządzone jest z dębu, ale „ostrza” o długości 60-80 cm wykonane są z profilowanych elastycznych listewek bambusowych.

Celuje się wyłącznie w miejsca wyznaczone sportowym regulaminem: głowę, gardło, korpus i golenie. Gdy zawodnik otrzyma celne i wystarczająco silne uderzenie lub pchnięcie w któreś z tych miejsc, uznaje się, że został pokonany. Popularny staje się też inny wariant walki sportowej, w której jedna walcząca strona posługuje się włócznią naginata, druga natomiast bambusowym mieczem shinai, stosowanym w kendo. Walki sportowe rozgrywane są na kwadratowej planszy, o długości boku 12 m. Mecz trwa do 5 minut.

Oryginalnym pomysłem, który wykorzystuje wszechstronność i płynność, jednym słowem piękno ruchów ciała i broni zawartych w tej sztuce walki- pomysłem, który zjednuje jej dodatkowo coraz więcej zwolenników, a zwłaszcza przysparza nowych adeptek- stała się całkiem nowa konkurencja sportowa nazwana „naginatą rytmiczną”. W tej konkurencji oceniana jest zespołowa prezentacja układów choreograficznych, opartych oczywiście na ruchach związanych z technikami stosowanymi w sztuce walki, a wykonywanych w takt muzyki.

Naginata-do jest dziś szeroko uprawiana , nie tylko w Kraju Kwitnącej Wiśni,z którego ta sztuka walki i sport się wywodzą. Do programu edukacji fizycznej dziewcząt w Japonii wprowadzono ją jeszcze przed II wojną światową- i wówczas był to przedmiot obowiązkowy, począwszy od szkoły podstawowej. Ćwiczenia te więc zostały- podobnie jak wszelkie narodowe japońskie sztuki walki o wymowie paramilitarnej- zakazane w początkowym okresie okupacji amerykańskiej. Jednakże naginata-do , podobnie jak większość innych japońskich sztuk i sportów walki- ze względu na ich bezsprzeczne walory sprawnościowe i wychowawcze- została wkrótce wraz z nimi zrehabilitowana i ponownie włączona do programu edukacji fizycznej. Tym razem, oczywiście , w pełni dobrowolnie i fakultatywnie. W 1955 r. utworzono Wszechjapońską Federację Naginata (A-JNF). Każdego roku odbywają się w Japonii liczne turnieje lokalne oraz mistrzostwa kraju.

 Naginata-do rozpowszechnia się również w świecie- w roku 1990 powstała Międzynarodowa Federacja Naginata (INF). W jej skład wchodzą obecnie Australia, Belgia, Brazylia, Czechy, Francja, Holandia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Szwecja, Włochy oraz oczywiście Japonia.. Do krajów , w których naginata-do zawiązuje dopiero swoje początki należą m.in. Niemcy, Polska, Wielka Brytania.

Międzynarodowa Federacja Naginata deleguje swych najlepszych instruktorów- zarówno do krajów członkowskich, jak i tych dopiero kandydujących- aby demonstrowali pokazy i prowadzili seminaria, popularyzując ją w ten sposób i podnosząc umiejętności osób już tę sztukę ćwiczących (tzw. naginataka). Trzykrotnie w latach1995,1999 i 2003 odbywaly się mistrzostwa świata w tej stosunkowo młodej międzynarodowej konkurencji.

Naginata-do ćwiczą obecnie zarówno kobiety jak i mężczyźni, od przedszkolaków po zaawansowanych wiekiem seniorów. System nadawania stopni uczniowskich i mistrzowskich zbliżony jest w swych założeniach do systemu stosowanego w kendo- poprzez składanie egzaminów przed komisją ekspertów. Istnieje 5 stopni mistrzowskich dan oraz stopnie instruktorskie renshi, kyoshi i hanshi.